O žabljaku
Istorija
Prvi naziv Žabljaka bio je “Varezina voda”, vjerovarno zbog jakog izvora pitke vode, oko koga se i formiralo naselje. Kasnije, dobija naziv “Hanovi” ili izvorno “Anovi”. Današnji naziv Žabljak dobija zvanično 1870. god., kada je u istom danu započeta izgradnja crkve, škole i kapetanskog doma. U ratnim danima stare građevine su nestale. Ostala je samo Crkva Sv. Preobraženja, koja je podignuta u čast pobjede nad Turcima, 1862. godine. Nastanak Žabljaka pratio je i otvaranje nekoliko trgovačkih i zanatskih radnji i kafana. Tako je, već osamdesetih godina 19 vijeka, Žabljak predstavljao i neku vrstu tržista, što je uticalo da postepeno počne preuzimati ulogu upravnog središta durmitorskog regiona. U periodu prije Drugog svjetskog rata, Žabljak je predstavljao varošicu sa tipično planinskom arhitekturom. Već u tom periodu, jedinstvena priroda počinje da privlači veliki broj turista iz tadašnje Kraljevine Jugoslavije, ali i iz inostranstva. Posebno su, zbog svojih veza sa Crnom Gorom, bili brojni gosti iz Italije. Osim veličanstvenog prirodnog ambijenta, bogatstvo ovoga područja životinjskim svijetom i pogodnostima, koje pruža za lov i ribolov, dovodi na Žabljak i dosta zaljubljenika u ovu vrstu sporta. Žabljak i Durmitor su dali najveći doprinos i žrtve u Drugom svjetskom ratu. Za samo sedam dana nakon početka pobune protiv fašista, Žabljak je oslobođen, a ljudi su počeli da formiraju organe više vlasti. Doprinos durmitorskog Narodno - oslobodilačkog partizanskog odreda je ostao upisan zlatnim slovima, kada govorimo o borbi protiv fašističkih aktivnosti na Balkanu. Republika Durmitor, kako su nazivali ovaj kraj, preživjela je mnoge napade, i dok je bila tačka oslonca Vrhovnog Štaba, na čelu sa Josipom Brozom Titom. Iako ne tako veliki prostor, za vrijeme rata imao je preko 2.500 hiljada žrtava, a ima 15 narodnih heroja. Poslije Drugog svjetskog rata, Žabljak se razvio iz malog sela u turistički grad . Danas je postao vodeći zimski centar u regionu, koristeći ljepotu prirode koja ga okružuje, afirmišući se kao mjesto za odmor, i afirmišući državu u kojoj se nalazi.Tokom Drugog svjetskog rata, varošica je bila spaljena. Spaljeni su svi domovi, ustanove i ništa od ovog malog planinskog naselja nije ostalo, osim loma i zgarišta. Od tada, pa sve do današnjih dana, Žabljak se gradio i izgrađivao i postao centar zimskog turizma u Crnoj Gori. Jedinstvena i raznolika prirodna bogatstva, na ovako malom prostoru, preporučili su Žabljak za ekološku prijestonicu prve ekološke države na Svijetu. Poslanici Skupštine Crne Gore, opijeni svježim planinskim zrakom, na vanrednoj sjednici, odžanoj pod vedrim nebom, donijeli su odluku o proglašenju Crne Gore za prvu ekološku državu i jednoglasno izabrali Žabljak za njenu prijestonicu.
Durmitorske legende
Kroz dugu istoriju, ispredane su mnoge legende o Durmitoru, njegovim vrhovima, pećinama i jezerima o Pirlitoru i Pašinoj vodi, o bukovičkoj gori,krilatim konjima, uskočkim, tepačkim, jezerskim i šaranskim junacima.Prema nekim starim legendama, grčki bogovi sa Olimpa, izabrali su baš Durmitor za svoje odmaralište i počivalište. Zna se sigurno, da su ovdje nekada živjeli Grci i možda su baš oni izabrali ovu planinu za drugi Olimp.
Osam kilometara istočno od Žabljaka nalaze se ostaci srednjovekovnog grada Pirlitor, grad utvrdjenje iz XIV vijeka, poznat iz narodne pjesme o vojvodi Momčilu, koji je umro ovdje zbog izdaje svoje supruge. Narodna pjesma o vojvodi koji je živio u gradu Pirlitoru je jedna od najpopularnijih legendi na ovim prostorima. Momčilo je imao krilatog konja Jabučila, mač sa očima, prema legendi bio je nepobjediv. Legenda kaže da je pohlepniì kralj Vukašin bio zaljubljen u Momčilovu lijepu ženu Vidosavu. Vidosava koja nije mogla da mu odoli, spalila je krila Jabučilu, pa se Momčilo nije uspio oduprijeti neprijatelju. Poslije smrti vlasnika Jabučilo slomljen tugom bacio se u Crno jezero, tako da će vam neki od mještana ovog kraja reći da se ponekad i danas vrisak Jabučila može čuti iz jezera.
Pored bogova, koji odmaraju na njemu, Durmitor naseljavaju i vile. One se po zalasku sunca spuštaju u podnožje ove planine i slijeću u cvjetne livade i dolove. Tu one kolo zavode, a najuglednije i najvaljastije momke svojim dražima i ljepotom zanose. Postoji uslov za njihovog izabranika, da ništa gvozdeno sa sobom ne ponese, ako misli da se sa njima u kolo hvata i da neku od njih obljubi. Nekad davno, bio je jedan Pivljanin zvani Todor. Bio je, vele, gledan kao upis, a valjast kao radiš. No, kad jedne večeri krene Todor kod vila, da se jednoj od njih u oku ogledne, i da joj med sa usana pokrade, zaboravi se i sa sobom ponese neku kusturicu. Vile to osjete, zalete se, pokupe jadnog momka i sa grede bace ga u jedan do. Tu Todor usni mrtvim snom, da se nikad ne probudi. Tako se taj divni do pod Durmitorom, pun livadskog cvijeća, studene vode i mirisa, zove Todorov do.
Legenda o nastanku Crnog jezera- Preko ovoga jezera, naišao je Sveti Sava i zakonačio u jednom od manastira pod Durmitorom. Manastir se tada nalazio nasred varošice, u jednoj dubodolini, tamo gde je danas Crno jezero. Kaluđeri lijepo dočekaše Svetog Savu, ali posumnjaše u to da je on zaista svetac, pa se dogovoriše da mu podvale. Zato, preko noći zakolju pijevca i strpaju ga u obravnicu sveca. Sjutradan, krene Sveti Sava dalje na put, a za njim pojure kaluđeri vičući: – “Ej, ti oče, što se svecem kaza, zašto nam noćas ukrade pijevca? – Šta kažete, Bog i anđeli s vama! Zar ja da pokradem Manastir!- Jesi, jesi” – povikaše kaluđeri uglas i trgoše Svetom Savi torbu sa ramena. I gle, u torbi se zaista nalazio zaklan pijevac. Naljuti se tada Sveti Sava i reče: – “Da Bogda da se zemlja provali tamo đe vam je sada Manastir, to se mjesto ne zvalo ni varoš ni selo, no se zvalo Crno jezero”. Tada oživi zaklanog pijevca i od njega postade Tetrijeb. Kada se kaluđeri vratiše, preneraziše se od čuda: zemlja se provalila i Manastir sa varošicom u bezdan potonuo, a u bezdanu se zavrnulo jezero – Crno jezero, a na površini jezera, u kolovratu obrće se crna kapa jednog kaluđera.
Geografski položaj
Opština Žabljak se nalazi na sjeverozapadu Crne Gore i najveća je opština durmitorskog područja. Prostire se na 445km², čime zauzima 3,22% ukupne površine Crne Gore. Prema površini koju pokriva, od ukupno 23 opštine u Crnoj Gori, zauzima 13.mjesto. Prepoznatljiv po planini Durmitor, ovaj prostor oivičen je sa sjeveroistočne strane opštinom Pljevlja, sa južne strane opštinom Mojkovac, sa jugozapadne strane opštinom Šavnik, a sa zapadne strane opštinom Plužine. Sjeveroistočna granica ide rijekom Tarom u dužini od 46 km i zona je Nacionalnog parka Durmitor. Opština Žabljak, određena je geografskim koordinatama 43 15 30 (najsjevernija tačka- ušće Sušice u Taru) i 43 00(Pločasta glava na Sinjajevini) sjeverne geografske širine, kao i najzapadnije tačke 18 59 30 (u kanjonu Sušice) i 19 23 30 (lokalitet Milijića Brod u kanjonu rijeke Tare) istočne geografske dužine. Opština Žabljak predstavlja "geografski krov" naše države, jer se 30 % njene teritorije nalazi na nadmorskoj visini iznad 1500 m. Grad Žabljak sa svojih 1456 metara nadmorske visine predstavlja najvisočije urbano naselje u jugoistočnoj Evropi. Položaj Nacionalnog parka Durmitor u biogeografskom pogledu pripada južno-dinarskom području.
Stanovništvo
Demografski podaciPrema podacima iz zadnjeg Popisa 2011. godine u opštini Žabljak živi 3.569 stanovnika, odnosno 0,58% crnogorske populacije. U odnosu na Popis 2003. Godine zabilježen je pad u broju stanovnika za 605, što predstavlja pad od 15,1%. Ovaj podatak ukazuje na nastavak trenda depopulacije, koji je uslovljen otežanim uslovima života zbog specifičnih klimatskih karakteristika u zimskom periodu, slabim razvojem privrede, nepostojanjem visokoobrazovnih ustanova zbog čega su mladi nakon završetka srednje škole prinuđeni da mijenjaju sredinu, nemogućnošću usavršavanja i napredovanja u struci nakon završenih fakulteta, nedostatkom slobodnih radnih mjesta, nedovoljno razvijenim kulturnim i sportskim životom grada, nezadovoljavajućom zdravstvenom zaštitom i dr. Gustina naseljenosti iznosi 8 stanovnika/km², što opštinu Žabljak svrstava u grupu opština sa najmanjom gustinom naseljenosti. Uporedo sa padom broja stanovnika, zabilježeno je i smanjenje broja domaćinstava. Prema rezultatima zadnjeg popisa, na teritoriji opštine Žabljak ukupan broj domaćinstava je iznosio 1.273 ili 80 domaćinstava manje u odosu na 2003. godinu.
Cjelokupno stanovništvo je raspoređeno u 28 naseljenih mjesta. Od toga, gradska naselja broje 1.723 stanovnika (48,27%), dok je u ruralnim područjima 1.846 stanovnika (51,73%).Polna struktura stanovništva Žabljaka u periodu između dva poslednja popisa gotovo je nepromijenjena. U opštini Žabljak živi 1.773 muškarca (49,68%) i 1.796 žena (50,32%).
Prosječna starost stanovništva iznosi 41,9 godina, što predstavlja stadijum duboke demografske starosti. Ovo predstavlja jednu od negativnih demografskih pojava koja u narednom periodu može biti ograničavajući faktor u daljem razvoju opštine. Poređenja radi, na nacionalnom nivou, prosječna starost iznosi 37,2 godine. Staro stanovištvo, odnosno stanovništvo starije od 60 godina čini više od četvrtine ukupne populacije (Grafik 1 u Dodatku). Indeks starosti od 1,24 ukazuje da se u narednom periodu može očekivati nastavak ovog trenda. Prosječna starost muške populacije iznosi 41,0 godine, dok je prosječna starost ženske populacije nešto veća i iznosi 42,8 godine. Takođe, populacija iz ruralnih područja Žabljaka u prosjeku je starija od one u urbanim područjima (43,3 nasuprot 40,5 godine u urbanim područjima).
Smanjenje broja stanovnika u opštini Žabljak javlja se pod uticajem negativnih prirodnih i mehaničkih kretanja stanovništva. Prirodno kretanje stanovništva karakteriše negativan prirodni priraštaj prisutan duži niz godina (Grafik 3). Negativan prirodni priraštaj je rezultat više faktora, među kojima najznačajniji predstavlja nepovoljna starosna struktura, koja je znatno pogoršana migracijama stanovništva i to pretežno mladog. Ukupan broj sklopljenih brakova za period od 2010. do 2015. godine je iznosio 95, dok je u istom periodu zabilježeno 8 razvoda.
Usled nepovoljne privredne i socijalne situacije iz ovog podneblja je emigrirao značajan broj stanovnika. Migraciona kretanja usmjerena su u pravcu ekonomsko razvijenijih sredina. U periodu od 2011. do 2015. godine, Žabljak je napustilo 276 lica, dok je u istom periodu prijavljeno 167 lica. Podacu ukazuju na negativan migracioni saldo od 109 lica. U prvih deset mjeseci 2016. godine, opštinu je napustilo 49 lica, a 30 se doselilo.
Obrazovna struktura
Upoređujući podatke Popisa iz 2011. i 2003. godine, u Žabljaku se znatno smanjio broj nepismenih lica, kao i neškolovanih lica. Pozitivan trend uočava se u pogledu lica sa visokim i višim stručnim obrazovanjem, kao i lica sa završenim postdiplomskim magistarkim studijama. Pregled podataka o nepismenosti i strukturi stanovništva prema školskoj spremi, dat je u Tabelama 1 i 2.
Relativno nepovoljna obrazovna struktura stanovnika Žabljaka, uslovljena je prije svega lošim ekonomskim faktorima. Naime, zbog finansijskih nemogućnosti nastavka školovanja svršenih srednjoškolaca sa Žabljaka, mnogi od njih odustaju od daljeg školovanja. Sa druge strane, oni koji se odluče za nastavak školovanja, nerijetko ostaju u gradovima gdje završavaju studije.
INFO ZDRAVSTVENE I SOCIJALNE USTANOVE
Na Žabljaku postoji jedna zdravstvena stanica i služba hitne pomoći. Zdravstvena stanica broji 10 zaposlenih od čega 4 ljekara, 4 tehničara, 1 vozača i domara, dok u Službi za hitnu medicinsku pomoć radi 4 ljekara, 5 tehničara i 4 vozača. U okviru zdravstvene stanice, postoji i zgrada za stacionar sa porodilištem, koja dugi niz godina nije u funkciji. Osnovni nedostatak zdravstvene zaštite je nemogućnost obavljanja specijalističkih pregleda kao i stacionarnog liječenja. Radi ostvarivanja ovih prava, stanovnici su prinuđeni da putuju u udaljene zdravstvene centre (najbliži u Pljevljima na 60 km). U cilju poboljšanja zdravstvene zaštite u Žabljaku, neophodno je raditi na unapređenju specijalističkih službi. Kada govorimo o objektu u kome su stacionirane ove službe, neophodno je raditi na spoljašnjoj rekonstrukciji zgrade.
U oblasti socijalne zaštite, podaci JU Centra za socijalni rad za opštine Pljevlja i Žabljak za 2016. godinu pokazuju sledeće:
• Materijalno obezbjeđenje- ostvarilo je 67 porodica sa 76 članova, od kojih 14 djece (u januaru 2017.),odnosno 44 porodice sa 59 članova, od kojih 12 djece (u decembru 2016.).
• Pravo na dodatak za njegu i pomoć- ostvarilo je 166 korisnika (u januaru), odnosno 255 korisnika ( u decembru).
• Pravo na ličnu invalidninu- ostvarilo je 16 korisnika.
• Pravo na zdravstveno osiguranje- ostvarilo je 35 korisnika (MOP) i 122 žene koje su ostvarile novčanu naknadu po osnovu rođenja troje ili više djece.
• Trenutno su u Dom starih u Risnu smještena 4 korisnika sa područja opštine Žabljak, 4 u Dom starih u Bijelom Polju, a 1 u Zavod „Komanski most“ u Podgorici.
U oblasti dječje zaštite :
• Pravo na dječiji dodatak- ostvarilo je 9 porodica sa 14 djece.
• Odmor i rekreacija djece- na sedmodnevnom ljetovanju u Dječijem odmaralištu u Bečićima bilo je 40 učenika OŠ „Dušan Obradović“ Žabljak i OŠ „Vuk Knežević“ Njegovuđa.
• Naknadu za otpremninu za novorođenu djecu- ostvarila su 26 korisnika za 27 novorođenčadi, porodilja koje su tokom 2016. godine ostvarile pravo na novčanu naknadu kao nezaposlena lica ili redovni studenti bilo je 11.
• Novčanu naknadu ženama koje su rodile troje ili više djece, kao novo pravo utvrđeno 2016. godine- ostvarilo je 127 žena.
Prema procjeni Centra za socijalni rad, u 2016. godini, broj korisnika prava na novčane nadoknade po svim osnovama je značajno povećan u odnosu na prethodni period, zbog konstantnog porasta broja samačkih domaćinstava, koji ostvaruju pravo na dodatak i pomoć drugog lica po osnovu bolesti. Pomenuta kategorija korisnika materijalne pomoći u predhodnoj godini je bila i dodatno opterećena nemogućnošću obezbeđivanja novčanih sredstava za nabavku ogreva.Primjetan je i pad broja novorođene djece.
INFO ŠKOLSKE USTANOVE
OBRAZOVNE INSTITUCIJE U ŽABLJAKUU opštini Žabljak nastava se izvodi u dvije osnovne i jednoj srednjoj školi:
- OŠ „Dušan Obradović“ Žabljak,
- OŠ „Vuk Knežević“ Njegovuđa,
- SMŠ „17 septembar“ Žabljak.
U školskoj 2018/2019. godini u OŠ “Dušan Obradović“ nastavu pohađaju ukupno 222 učenika, raspoređena u 11 odjeljenja. Ukupan broj zaposlenih je 27. Broj učenika je u stalnom opadanju zbog migracije stanovništva, naročito stanovnika mlađe dobi. Škola je otvorena, interaktivna, umrežena, savremeno opremljena, okrenuta savremenim trendovima, savremenim metodama rada, međupredmetnom povezivanju i projektnom djelovanju. U njoj se primjenjuju nastavni planovi i programi upotpunjeni načelima održivog razvoja i zaštite životne sredine. Zgrada osnovne škole, nalazi se u strogom centru grada. Useljena je 1967. godine. Poslije izvedenih radova na renoviranju nalazi se u izuzetno dobrom stanju. Školski prostor čini 20 specijalizovanih učionica i kabineta, biblioteka, sala za fizičko vaspitanje, zbornica, kancelarije i pomoćne prostorije. Škola takođe, posjeduje veliko školsko dvorište u čijem sklopu se nalazi ograđeni sportski teren i parking prostor.
U OŠ „Vuk Knežević“ Njegovuđa, nastavu pohađaju 33 učenika, raspoređena u 9 odjeljenja. Ukupan broj zaposlenih je 12. Školska zgrada u Njegovuđi je izgrađena prije 30 godina i zahtijeva djelimičnu rekonstrukciju krova, kao i uvođenje sistema centralnog grijanja. Škole su, uglavnom, zadovoljavajuće opremljene savremenim nastavnim sredstvima.
Srednja škola u Žabljaku ima dva nastavna područja: Gimnazija- opšti smjer i Stručno obrazovanje- tehničar usluživanja i kulinarstva, restorater, gastronom i konobar, a ukupan broj učenika koji trenutno pohađa nastavu je 114. Nastavni proces realizuje 19 radnika, a broj zaposlenih je 25. OŠ „Dušan Obradović“ i SMŠ „17 septembar“ nastavu izvode u istoj školskoj zgradi, u prijepodnevnoj smjeni OŠ, dok u popodnevnoj prostorije koristi SMŠ.
U predškolskoj ustanovi, dječji vrtić „Eko- bajka“, za školsku 2018/2019. godinu upisano je 65 dijece. Rad je organizovan u tri vaspitne grupe (mališani od jedne do šest godina): mlađoj, srednjoj i starijoj grupi mališana. Vrtić je počeo sa radom školske 2008/09. godine. U školskoj 2016/17. godini po prvi put je organizovan rad za mališane iz srednje grupe. Broj zaposlenih u vrtiću je 10. Zgrada vrtića je u odličnom stanju, učionice su prozračne i opremljene savremenim didaktičkim pomagalima.
Kako u Žabljaku nema ustanova visokoškolskog obrazovanja, većina svršenih srednjoškolaca upisuje studije u drugim gradovima gdje i pretežno ostaju nakon školovanja, što u velikoj mjeri utiče na depopulaciju stanovništva u našoj opštini.
Opština Žabljak od 2002. godine stipendira studente koji ispunjavaju kriterijume iz opštinske Odluke o stipendiranju studenata.
INFO KULTURNE USTANOVE I MANIFESTACIJE
KULTURNE USTANOVE I MANIFESTACIJERazvoj i unapređenje kulture se ostvaruje kroz djelatnost JU Centar za kulturu Žabljak, koja je osnovana 1993. godine. JU Centar za kulturu Žabljak egzistira kao kompleksna institucija kulture u čijem sastavu se nalaze Narodna biblioteka i čitaonica, kao i bioskop “Durmitor”. Scene Doma kulture su otvorene, kako za amaterske, tako i za profesionalne poslenike kulture, a u cilju prepoznavanja pravih i utemeljenih vrijednosti naše baštine. Narodna biblioteka i čitaonica Žabljak, kao organizaciona jedinica Centra, svoju aktivnost obavlja u prostorijama JU Centra za kulturu Žabljak. Manifestacije koje su se do sad utemeljile, a čiji su organizatori, osim Centra za kulturu, Opština Žabljak i Turistička organizacija, zahtijevaju osmišljeni tok koji bi predstavljao kontinuitet kulturih događaja. Postala je tradicija da se u Žabljaku organizuje manifestacija “Dani planinskog cvijeća”, kaja se održava u julu mjesecu. Zadnjih godina aktuelna je i manifestacija “Dani durmitorske hrane”, u cilju promocije zdrave hrane sa ovog područja, a samim tim i obogaćivanja turističke ponude našeg grada.Kulturna djelatnost se ostvaruje kroz umjetničko stvaralaštvo, kulturne manifestacije, bibliotekarstvo, kulturno umjetnički amaterizam, kao i kroz ostvarivanje svih vidova saradnje i zaštite u oblasti kulture. U cilju daljeg razvoja i unapređenja kulturne oblasti neophodno je u što većem obimu primjenjivati mjere i aktivnosti utvrđene Zakonom o kulturi, ali i usvajati savremene modele regionalnog i evropskog iskustva i prakse.